Ümumdünya Ticarət Təşkilatı
Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) 1995-ci ildə yaradılmışdır. Təşkilatın qərargahı İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir. Hazırda ÜTT-nin 164 üzvü vardır. Bundan başqa, 22 ölkə və bir neçə beynəlxalq təşkilat ÜTT-də müşahidəçi statusuna malikdir. ÜTT-nin əsas məqsədi beynəlxalq ticarətin maksimum dərəcədə liberallaşdırılması və onun möhkəm əsaslarının yaradılması, bununla da iqtisadi inkişafın artırılması və insanların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasıdır.
Təşkilatın əsas vəzifəsi çoxtərəfli ticarət danışıqlarının Uruqvay Raundu (1986-1994) nəticəsində formalaşmış Sazişlər Paketi əsasında üzv ölkələr arasında ticarət-iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsidir.
Azərbaycan və ÜTT, çoxtərəfli və ikitərəfli danışıqlar
Azərbaycan Respublikasının ÜTT-yə üzv olma niyyətini əks etdirən müraciət 1997-ci ildə ÜTT Katibliyinə təqdim edilmiş və 16 iyul 1997-ci ildə Azərbaycan üzrə ÜTT katibliyində İşçi Qrup yaradılmışdır. Azərbaycanın ÜTT-yə üzvlüyü ilə bağlı çoxtərəfli danışıqlar qeyd edilən İşçi Qrup çərçivəsində aparılır. İşçi Qrupun 1-ci iclası 2002-ci ildə Cenevrədə təşkil olunub.
2024-cü ilin 26 sentyabr tarixində ÜTT Katibliyində Azərbaycan üzrə işçi qrupun 16-cı iclası, 27 sentyabr tarixində isə kənd təsərrüfatı üzrə qeyri-formal çoxtərəfli görüş baş tutmuşdur.
Azərbaycanın ÜTT-yə üzvlüyü ilə bağlı ÜTT Katibliyində yaradılmış İşçi Qrupun Sədri vəzifəsinə yeni təyin olunmuş Alparslan Acarsoy 26-28 aprel tarixlərində Bakıda səfərdə olmuş, aidiyyəti dövlət və akademik qurumlarının rəhbərləri ilə keçirilmiş görüşlərdə iştirak etmişdir.
2024-cü ilin 6 iyun tarixində ÜTT-nin baş direktoru xanım Nqozi Okonyo-İvealanın Azərbaycana səfəri baş tutmuşdur. Səfər çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevlə görüş keçirilmiş, iclasda Azərbaycanın ÜTT-yə üzvlük prosesi, həmçinin təşkilata üzvlüyün Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün potensial faydaları və riskləri müzakirə edilmişdir. Həmçinin səfər çərçivəsində iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov ilə görüş keçirilmiş və Azərbaycanın üzvlüyü ilə bağlı işçi qrupun növbəti iclasının təşkili və digər məsələlər müzakirə edilmişdir.
Azərbaycan Respublikası ÜTT-yə üzv olma prosesində həm də ikitərəfli danışıqlar aparır. Danışıqlar zamanı Azərbaycanın mal və xidmətlər bazarına çıxışa dair məsələlər müzakirə olunur, xüsusi əhəmiyyət kəsb edən sahələrin qorunması ilə bağlı zəruri tədbirlər görülür.
İkitərəfli danışıqlar nəticəsində ilk protokol 2007-ci ildə Türkiyə, 2008-ci ildə Oman və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, 2010-cu ildə Gürcüstan, 2012-ci ildə Qırğız Respublikası və 2024-cü ildə Yaponiya ilə imzalanib. Bu protokollarda Azərbaycanın maraqları tam təmin edilib.
Əlavə olaraq, 2024-cü ilin 22-26 iyul və 24-27 sentyabr tarixlərində Azərbaycanın aidiyyəti dövlət qurumlarının ekspertlərindən ibarəd nümayəndə heyəti Cenevrə şəhərində səfərdə olmuşdur. ÜTT Katibliyində keçirilən görüşlərdə Azərbaycanın üzvlük prosesində bir sıra ölkələrlə ikitərəfli danışıqlar aparılmış, eyni zamanda 2024-cü ilin 11-22 noyabr tarixlərində Azərbaycanda keçiriləcək COP29 çərçivəsində ÜTT Katibliyi ilə birgə təşkil ediləcək “İqlim maliyyə, investisiya və ticarət günü”nə dair müzakirələr aparılmışdır.
Qanunvericiliyin ÜTT tələblərinə uyğunlaşdırılması
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2 avqust 2006-cı il tarixli 1583 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Tədbirlər Planı"nda 39 normativ-hüquqi sənədin ÜTT tələblərinə uyğunlaşdırılması nəzərdə tutulub. Bu istiqamətdə "Bitki karantini haqqında" və "Bitki mühafizəsi haqqında" qanunlar qüvvədən düşüb və 18 normativ-hüquqi sənəd qəbul edilib. 10 sənədin isə layihəsi hazırlanaraq aidiyyəti orqanlarla razılaşdırılıb, həmçinin "Standartlaşdırma haqqında" Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 17 may tarixli Qanunu , "Texniki tənzimləmə haqqında" Azərbaycan Respublikasının 2019-cu il 30 sentyabr tarixli Qanunu və “Qida təhlükəsizliyi haqında” Azərbaycan Respublikasının 2022-ci il 5 may tarixli Qanunu qəbul edilib. Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 8 dekabr tarixli 1051-VIQ nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmiş Azərbaycan Respublikasının Rəqabət Məcəlləsi qəbul edilmişdir. Bundan başqa 10 layihənin hazırlanması nəzərdə tutulur.
Azərbaycanın ÜTT-yə üzv olmasına hazırlıq işləri üzrə komissiyanın fəaliyyəti
ÜTT-yə üzvolma prosesinin sürətləndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 22 avqust 2003-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının ÜTT-yə üzv olmasına hazırlıq işləri üzrə Komissiya yaradılib. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 27 dekabr 2019-cu il tarixli Sərəncamı ilə Komissiyanın yeni tərkibi təsdiq edilib. Komissiyanın tərkibi aidiyyəti nazirliklərin nazir müavinləri, dövlət komitə və agentliklərinin rəhbər işçilərindən ibarətdir. Komissiyanın sədri Azərbaycan Respublikasının Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayevdir. Bu günədək Komissiyanın 11 iclası keçirilib.
Maarifləndirmə tədbirləri
ÜTT-yə üzvlük prosesi ilə bağlı cəmiyyətin məlumatlandırılması və maarifləndirilməsinə xüsusi önəm verilir. Bu istiqamətdə İqtisadiyyat Nazirliyinin və müxtəlif dövlət qurumlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə ÜTT-yə həsr olunmuş dəyirmi masalar təşkil olunub, ÜTT haqqında broşürlər çap olunaraq universitetlər, kitabxanalar, iş adamları və qeyri-hökumət təşkilatlarına paylanıb. Bununla yanaşı, www.wto.az saytı yaradılıb və ən zəruri məlumatların mütəmadi olaraq həmin saytda yerləşdirilməsi təmin edilir. Həmçinin, GATS sorğu mərkəzi yaradılıb və buna aid qanunvericilik bazası wto.az saytında təqdim olunub.
Maarifləndirmə tədbirləri kimi müxtəlif layihələr çərçivəsində beynəlxalq ekspertlər tərəfindən araşdırmalar aparılıb, sahibkarlar üçün seminarlar təşkil olunub. Həmçinin, Azərbaycan Hökumətinə ticarət qanunvericiliyinin ÜTT qaydalarına uyğunlaşdırılması, ÜTT-yə üzvlüklə bağlı çoxtərəfli və ikitərəfli danışıqlarda Azərbaycan Respublikası adından danışıqlar aparan şəxslərə dəstək verilməsi və ÜTT ilə bağlı ictimai məlumatlılığın artırılması məqsədilə Aİ tərəfindən maliyyələşdirilən və benefisiarı İqtisadiyyat Nazirliyi olan "ÜTT-yə üzvlük danışıqlarında İqtisadiyyat Nazirliyinin Ticarət siyasəti və ÜTT şöbəsinə dəstək və potensialın gücləndirilməsi" layihəsi həyata keçirilib. Layihə 2018-2020-ci illəri əhatə edib. Layihə çərçivəsində tələbə və magistrlər arasında "Dünya ticarət sistemi və Azərbaycan: mövcud vəziyyət və inkişaf perspektivləri" mövzusunda elmi məqalə müsabiqəsi təşkil edilmişdir.
2020-ci ildən isə Aİ tərəfindən maliyyələşdirilən və benefisiarı İqtisadiyyat Nazirliyi olan "ÜTT-yə üzvlük danışıqları və ticarətlə əlaqəli digər tədbirlərlə bağlı Azərbaycan Hökumətinin potensialının gücləndirilməsi" layihəsinə start verilib. Layihənin əsas məqsədi ÜTT-yə üzvlük və digər ticarət danışıqlarında Azərbaycan Hökumətinə dəstək göstərməklə ticarət siyasətinin gücləndirilməsi, eləcə də malların istehsalı və ticarətinin genişləndirilməsinə kömək etməkdir. İndiyədək layihə çərçivəsində aidiyyəti qurumlarla bir sıra görüşlər, dəyirmi masalar keçirilmiş, əqli mülkiyyət, sərbəst və preferensial ticarət sazişləri və ticarətdə mühafizə vasitələri mövzusunda broşürlər hazırlanıb, 21-25 iyun 2021-ci il tarixlərində ADA ilə birgə "Beynəlxalq ticarət yol ayrıcında: Yolumuz haradır?" mövzusunda yay məktəbi təşkil edilib.
2024-cü ilin 6 iyun tarixində ÜTT-nin baş direktorunun Azərbaycana səfəri çərçivəsində Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində ÜTT-yə üzvlük və beynəlxalq ticarət mövzusunda elmi konfrans keçirilmişdir. Konfransda aidiyyəti dövlət təşkilatlarının, sahibkarlıq subyektlərinin və akademik qurumların nümayəndələrinin iştirakı ilə mövzu ətrafında müzakirələr aparılmışdır.
ÜTT-yə üzvlüklə bağlı aparılan təhlillər
Azərbaycanın ÜTT-yə üzvlüyü ilə əlaqədar mütəmadi olaraq təhlillər aparılır və nəticəsi aidiyyəti dövlət qurumlarına təqdim edilir. Belə ki, Aİ-nin maliyyələşdirdiyi ÜTT-yə üzvlüklə bağlı dəstək layihəsi çərçivəsində bir sıra ÜTT üzvlərinin götürdüyü öhdəliklər üzrə apardığı islahatlara dair təhlil sənədləri hazırlanmışdır. 2021-ci il ərzində həyata keçirilən Asiya İnkişaf Bankının maliyyələşdirdiyi layihə çərçivəsində isə Azərbaycanın ÜTT-yə üzvlüyünün təsirlərinin qiymətləndirilməsi ilə bağlı hesabat hazırlanmış və aidiyyəti dövlət qurumlarının iştirakı ilə müzakirə edilmişdir.
2023-cü ilin 6 iyun tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və ÜTT-nin baş direktoru arasında keçirilən görüşdə Azərbaycanın ÜTT-yə üzvlüyü ilə əlaqədar imkanlar və çağırışlar barədə təhlil sənədinin hazırlanması məsələsi müzakirə edilmişdir. 2024-cü ilin iyul ayında sözügedən təhlil sənədi ÜTT Katibliyinin ekspertləri tərəfindən hazırlanaraq təqdim edilmişdir.
