Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə rəşadətli Ordumuzun əldə etdiyi Zəfərlə tarixi ədalət bərpa olunaraq torpaqlarımız işğaldan azad edilmişdir. Vətən müharibəsi başa çatdıqdan sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası prosesinə başlanılmış, hazırda bərpa-quruculuq işləri qarşıya qoyulan hədəf və məqsədlər çərçivəsində və nəzərdə tutulan icra mexanizmləri əsasında həyata keçirilməkdədir.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası və yenidən qurulması ilə bağlı konseptual baxış
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 2 fevral tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” təsdiq edilmişdir. Ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına dair 5 Milli Prioritet müəyyən edilmişdir:
1. dayanıqlı artan rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat;
2. dinamik, inklüziv və sosial ədalətə əsaslanan cəmiyyət;
3. rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanı;
4. işğaldan azad olunmuş ərazilərə böyük qayıdış;
5. təmiz ətraf mühit və “yaşıl artım” ölkəsi.
Sözügedən prioritetlərin icrasının təmin edilməsi məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” təsdiq olunmuşdur. 4-cü prioritetin icrası, işğaldan azad edilmiş ərazilərin dayanıqlı məskunlaşma və iqtisadi fəaliyyətə reinteqrasiyanın təmin olunması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 16 noyabr tarixli 3587 nömrəli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Dövlət Proqramının prioritet istiqamətlərini işğaldan azad edilmiş ərazilərdə təhlükəsiz yaşayışın və dövlət idarəetməsinin təşkili, yaşayış məntəqələrinin tikintisi və infrastrukturla təmini, əhalinin geri qayıdışı və ərazilərdə dayanıqlı icmaların yaradılması, ərazilərin inkişafına və reinteqrasiyasına dəstək göstərən strateji əhəmiyyətli və əhatəli infrastrukturun qurulması, dayanıqlı məskunlaşma üçün ərazilərin iqtisadiyyatının yerli və xarici dəyər zəncirinə inteqrasiyası, ekoloji mühitin yaxşılaşdırılması və ekoloji təmiz texnologiyaların tətbiqi təşkil edir.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə idrəetmənin təşkili və regionun inkişafına dəstək məqsədilə yaradılmış dövlət qurumları
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müəyyən etdiyi inzibati ərazi vahidində və ya onun hissələrində müəyyən edilmiş hədəflərə uyğun olaraq inkişafı təmin etmək, ərazinin perspektiv inkişafı ilə bağlı hədəflərə nail olunması məqsədilə dövlət orqanlarının (qurumlarının), onların yerli bölmələrinin fəaliyyətini əlaqələndirmək, ərazidə mülkiyyətin mühafizəsini, dövlət əmlakından səmərəli istifadəni, habelə sahibkarlıq, şəhərsalma, tikinti və digər sahələrdə fəaliyyətin həyata keçirilməsini təşkil etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 4 fevral tarixli Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəlikləri haqqında Əsasnamə” təsdiq olunmuşdur. Hazırda Ağdam, Füzuli və Xocavənd rayonlarında, Şuşa rayonunda, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonlarında, Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında və Laçın rayonunda Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəsi fəaliyyət göstərir.
Əhalinin qayıdışı ilə əlaqədar çoxmənzilli binaların və fərdi yaşayış evlərinin tikintisinin təşkili, bu qaydada tikilmiş çoxmənzilli binaların idarə edilməsi, habelə müvafiq ərazidə abadlaşdırma, yaşıllaşdırma və mənzil-kommunal təsərrüfatı sahələrində fəaliyyəti təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq Fərmanları ilə “Ağdam, Füzuli və Xocavənd rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti”, “Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti”, “Xankəndi şəhərində, Ağdərə və Xocalı rayonlarında Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti” və “Laçın rayonunda Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti” publik hüquqi şəxsləri yaradılmışdır.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası və yenidən qurulması, habelə dayanıqlı iqtisadiyyata və yüksək rifaha malik regiona çevrilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərə maliyyə dəstəyinin göstərilməsini və sərmayələrin cəlb edilməsini, bu sahədə dövlət-özəl tərəfdaşlığının inkişaf etdirilməsini, habelə görülən işlərlə bağlı ölkə daxilində və ölkə xaricində informasiya təminatını, maarifləndirmə və zəruri təşviqat işlərini həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2021-ci il 4 yanvar tarixli Fərmanı ilə “Qarabağ Dirçəliş Fondu” publik hüquqi şəxs yaradılmışdır.
Əlverişli biznes mühitinin və iqtisadi aktivliyin təşviqi ilə bağlı görülmüş işlər
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin zəngin resurs və infrastruktur potensialından səmərəli istifadə, dövlət-özəl sektor tərəfdaşlığı və ən əlverişli biznes mühiti əsasında iqtisadi fəaliyyətin canlandırılması və dayanıqlı məskunlaşmanın təmin olunması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 10 dekabr tarixli “İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” Sərəncamı təsdiq edilmişdir. Sərəncamın icrası istiqamətində aşağıdakı güzəşt və azadolmalar təsdiq olunmuşdur:
Vergi və gömrük güzəştləri:
Sosial sığorta haqlarının subsidiyalaşdırılması:
2023-2025-ci illər - 100%
2026-2028-ci illər - 80%
2029-2030-cu illər - 60%
2031-2032-ci illər - 40%
Kommunal xidmətlər üzrə güzəştlər:
kommunal xidmətlərdən (elektrik enerjisi və təbii qazın satışı, su təchizatı və tullantı sularının axıdılması) istifadəyə görə ölkədaxili tariflərə uyğun olaraq ödənilmiş vəsaitin 20 (iyirmi) faizi məbləğində dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliyyə yardımının ödənilməsi.
Maliyyə resurslarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsi:
Şərtlər:
İşğaldan azad edilmiş rayonlara qayıdacaq şəxslər vergi və digər güzəştlər, regionun mövcud investisiya imkanları barədə məlumatlandırılır və onlara müxtəlif mövzularda mütəmadi olaraq təlimlər keçirilir. KOB Dostları tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı müvafiq şəxslərə operativ dəstək və xidmətlər göstərilir.
İşğaldan azad olunmuş Ağdam rayonunun əlverişli coğrafi mövqeyi, sosial-iqtisadi inkişaf imkanları, yük axınlarının gələcək təmərküzləşməsi və digər mühüm logistika potensialının mövcudluğu nəzərə alınaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2021-ci il 28 may tarixli Fərmanı ilə 190 hektar ərazidə Ağdam Sənaye Parkı yaradılmışdır.
Cəbrayıl rayonunda logistika mərkəzinin, müxtəlif xidmət və innovativ sənaye sahələrinin, o cümlədən tikinti materialları istehsalı müəssisələrinin yaradılması imkanları nəzərə alınaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2021-ci il 4 oktyabr tarixli Fərmanı ilə 200 hektar ərazidə “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkı yaradılmışdır. Sənaye parklarının rezidentləri qeydiyyata alındığı tarixdən 10 il müddətinə mənfəət vergisi, əmlak vergisi, torpaq vergisi, idxal olunan avadanlıqlara görə ƏDV və gömrük rüsumlarından azad olunur.
Regionun enerji potensialı
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 3 may tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində “yaşıl enerji” zonasının yaradılması istiqamətində tədbirlərə başlanılmışdır. Sərəncamın icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 2022-ci il 21 iyun tarixli Sərəncamı ilə prioritet isitqamətləri özündə ehtiva edən “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində 2022-2026-cı illərdə “yaşıl enerji” zonasının yaradılması üzrə Tədbirlər Planı” təsdiq edilmişdir. “Yaşıl enerji” zonasının yaradılması çərçivəsində işğaldan azad edilmiş ərazilərdə enerji təchizatı infrastrukturunun qurulması, bərpa olunan enerji mənbələri hesabına elektrik enerjisinin istehsalı, enerji səmərəliliyinin təmin edilməsi, yaşıl texnologiyaların tətbiqi, bu sahədə dövlət-özəl sektor tərəfdaşlığının təşviqi kimi tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur.
Ümumilikdə Şərqi Zəngəzur və Qarabağın “yaşıl enerji” potensialı (günəş, külək və su) 10 min meqavat gücündə qiymətləndirilir. Qarabağın dağlıq ərazilərində külək enerjisinin potensialı 300-500 meqavat kimi qiymətləndirilir.
Eyni zamanda, 2023-cü il 27 dekabr tarixində Türkiyənin “Demirören Yatırım Holding A.Ş.” şirkəti, “Arges Enerji Team” MMC şirkəti və “Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti” (“AİŞ”) ASC arasında “Birgə iştirak müqaviləsi” imzalanmış və müqaviləyə əsasən Kəlbəcər və Laçın rayonlarında Həkəri və Tərtər çayları üzərində yerləşən 5 kiçik su elektrik stansiyasının bərpa edilərək istismara verilməsi nəzərdə tutulub.
Qubadlı, Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında günəş enerjisi layihələrinin icrası üçün texniki potensial mövcuddur. 2021-ci il 3 iyun tarixində Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyi ilə BP şirkəti arasında bağlanmış günəş elektrik stansiyasının tikintisi layihəsinin qiymətləndirilməsi və həyata keçirilməsi fəaliyyəti üzrə “İcra Müqaviləsi”nə əsasən Cəbrayıl rayonunda 240 meqavat gücündə “Şəfəq” günəş elektrik stansiyasının tikintisi nəzərdə tutulmuşdur.
Laçın və Kəlbəcər rayonlarının dağlıq ərazilərində külək enerjisinin texniki potensialının olması müəyyən edilmişdir. Bununla bağlı həmin ərazilərdə külək elektrik stansiyası layihəsinin reallaşdırılması planlaşdırılır.
Bununla yanaşı Tərtərçay, Həkəri çayı və bu çayların qollarında hidroenerji potensialı mövcuddur. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə yerləşən su elektrik stansiyalarının bərpası və yenidən qurulması çərçivəsində müvafiq tədbirlər həyata keçirilməkdədir.
Təbii ehtiyatların iqtisadi dövriyyəyə cəlb edilməsi
“Qaşqaçay”, “Elbəydaş” və “Ağduzdağ” filiz yataqlarının öyrənilməsi, tədqiqi, kəşfiyyatı, işlənməsi və istismara verilməsi ilə bağlı (“Eti Bakır A.Ş.” və “Artvin Maden A.Ş.” şirkətləri ilə) müqavilələr imzalanmışdır.
Ağdam rayonunda yerləşən “Şahbulaq” daş karxanasının istismarına başlanılmışdır.Hazırda istehsal olunmuş mişar daşları işğaldan azad edilmiş ərazilərdə həyata keçirilən layihələrdə istifadə olunur.
Füzuli rayonunda yerləşən “Dövlətyarlı” əhəngdaşı (mişar daşı) yatağı hərraca çıxarılmış və qalib şirkət müəyyən olunmuşdur.
Eyni zamanda işğaldan azad edilmiş ərazilərdə digər yataqların da hərraca çıxarılması istiqamətində işlər aparılır. Belə ki, Qubadlı və Laçın rayonlarında mişar daşı və tikinti daşı yataqlarının hərraca çıxarılması planlaşdırılır.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə bərpa quruculuq işləri
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulması, bərpası, dayanıqlı inkişafın və əhalinin yüksək səviyyəli həyat səviyyəsinin təmin olunması üçün zəruri infrastrukturun yaradılması çərçivəsində şəhər və kəndlərin, təhsil və səhiyyə obyektlərinin, hava limanlarının bərpası və tikintisi istiqamətində işlər davam etdirilir, eyni zamanda müxtəlif yaşayış məntəqələri arasında, eləcə də bu məntəqələri ölkənin digər şəhər və rayonları ilə birləşdirən nəqliyyat infrastrukturu formalaşdırılır.
