Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə rəşadətli Ordumuzun əldə etdiyi Zəfərlə tarixi ədalət bərpa olunaraq, torpaqlarımız işğaldan azad edilmişdir. Vətən müharibəsi başa çatdıqdan sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası prosesinə başlanılmış, hazırda bərpa-quruculuq işləri qarşıya qoyulan hədəf və məqsədlər çərçivəsində və nəzərdə tutulan icra mexanizmləri əsasında həyata keçirilməkdədir.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası və yenidən qurulması ilə bağlı konseptual baxış
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 2 fevral tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” təsdiq edilmişdir. Ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına dair 5 Milli Prioritet müəyyən edilmişdir:
1. dayanıqlı artan rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat;
2. dinamik, inklüziv və sosial ədalətə əsaslanan cəmiyyət;
3. rəqabətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanı;
4. işğaldan azad olunmuş ərazilərə böyük qayıdış;
5. təmiz ətraf mühit və “yaşıl artım” ölkəsi.
Sözügedən prioritetlərin icrasının təmin edilməsi məqsədilə “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” təsdiq olunmuşdur. 4-cü prioritetin icrası, işğaldan azad edilmiş ərazilərin dayanıqlı məskunlaşma və iqtisadi fəaliyyətə reinteqrasiyanın təmin olunması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 16 noyabr 2022-ci il tarixli 3587 nömrəli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir. Dövlət Proqramının prioritetləri – işğaldan azad edilmiş ərazilərdə beynəlxalq təcrübənin tətbiqi, işğaldan azad edilmiş ərazilərin sosial-iqtisadi potensialı, ərazilərin minalardan və digər hərbi sursatlardan təmizlənməsi (“Mina təhlükəsi ilə mübarizəyə dair fəaliyyətlər” adlı 18-ci Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi), təhlükəsizlik, infrastruktur (yol-nəqliyyat, telekommunikasiya şəbəkələri, elektrik, su, istilik və qaz təchizatı və s.), şəhərsalma, ekoloji məsələlər, bərpa olunan enerji mənbələri və “yaşıl” enerji zonasının yaradılması, enerji səmərəliliyi, “ağıllı” kəndlərin yaradılması, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, gənclər və idman, məşğulluq tədbirləri, əhalinin geri qayıdışı məsələlərinin təşkilidir.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə idrəetmənin təşkili və regionun inkişafına dəstək məqsədilə yaradılmış dövlət qurumları
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müəyyən etdiyi inzibati ərazi vahidində və ya onun hissələrində müəyyən edilmiş hədəflərə uyğun olaraq inkişafı təmin etmək, ərazinin perspektiv inkişafı ilə bağlı hədəflərə nail olunması məqsədilə dövlət orqanlarının (qurumlarının), onların yerli bölmələrinin fəaliyyətini əlaqələndirmək, ərazidə mülkiyyətin mühafizəsini, dövlət əmlakından səmərəli istifadəni, habelə sahibkarlıq, şəhərsalma, tikinti və digər sahələrdə fəaliyyətin həyata keçirilməsini təşkil etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2021-ci il 4 fevral tarixli Fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəlikləri haqqında Əsasnamə” təsdiq olunmuşdur. Hazırda Qarabağ iqtisadi rayonuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə (Şuşa rayonu istisna olmaqla), Şuşa rayonunda, Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonuna daxil olan Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonlarında və Laçın rayonunda Azərbaycan Respublikasının xüsusi nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir.
Əhalinin qayıdışı ilə əlaqədar çoxmənzilli binaların və fərdi yaşayış evlərinin tikintisinin təşkili, bu qaydada tikilmiş çoxmənzilli binaların idarə edilməsi, habelə müvafiq ərazidə abadlaşdırma, yaşıllaşdırma və mənzil-kommunal təsərrüfatı sahələrində fəaliyyəti təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq fərmanları ilə “Qarabağ İqtisadi Rayonunda Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti”, “Şərqi Zəngəzur İqtisadi Rayonunda 1 saylı Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti” və “Şərqi Zəngəzur İqtisadi Rayonunda 2 saylı Bərpa, Tikinti və İdarəetmə Xidməti” publik hüquqi şəxsləri yaradılmışdır.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası və yenidən qurulması, habelə dayanıqlı iqtisadiyyata və yüksək rifaha malik regiona çevrilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərə maliyyə dəstəyinin göstərilməsini və sərmayələrin cəlb edilməsini, bu sahədə dövlət-özəl tərəfdaşlığının inkişaf etdirilməsini, habelə görülən işlərlə bağlı ölkə daxilində və ölkə xaricində informasiya təminatının, maarifləndirmə və zəruri təşviqat işlərinin həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 4 yanvar 2021-ci il tarixli Fərmanı ilə “Qarabağ Dirçəliş Fondu” publik hüquqi şəxs yaradılmışdır.
Əlverişli biznes mühitinin və iqtisadi aktivliyin təşviqi ilə bağlı görülmüş işlər
İşğaldan azad olunmuş Ağdam rayonunun əlverişli coğrafi mövqeyi, sosial-iqtisadi inkişaf imkanları, yük axınlarının gələcək təmərküzləşməsi və digər mühüm logistika potensialının mövcudluğu nəzərə alınaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2021-ci il 28 may tarixli Fərmanı ilə Ağdam Sənaye Parkı yaradılmışdır.
Cəbrayıl rayonunda logistika mərkəzinin, müxtəlif xidmət və innovativ sənaye sahələrinin, o cümlədən tikinti materialları istehsalı müəssisələrinin yaradılması imkanları nəzərə alınaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2021-ci il 4 oktyabr tarixli Fərmanı ilə “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkı yaradılmışdır.
Sənaye parklarında fəaliyyət göstərən rezidentlər qeydiyyata alındığı tarixdən 10 il müddətinə əmlak, torpaq, mənfəət vergisindən, idxal olunan texnika, texnoloji avadanlıqlar və qurğulara görə ƏDV-dən və gömrük rüsumlarından azad olunur.
Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2021-ci il 3 may tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində “yaşıl enerji” zonasının yaradılması istiqamətində tədbirlərə başlanılmışdır. Sərəncamın icrasını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 21 iyun 2022-ci il 22 iyun tarixli Sərəncamı ilə prioritet isitqamətləri özündə ehtiva edən “Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində 2022-2026-cı illərdə “yaşıl enerji” zonasının yaradılması üzrə Tədbirlər Planı” təsdiq edilmişdir. Yaşıl Enerji Zonasının yaradılması çərçivəsində işğaldan azad edilmiş ərazilərdə enerji təchizatı infrastrukturunun qurulması, bərpa olunan enerji mənbələri hesabına elektrik enerjisinin istehsalı, enerji səmərəliliyinin təmin edilməsi, “yaşıl” texnologiyaların tətbiqi, bu sahədə dövlət-özəl sektor tərəfdaşlığının təşviqi kimi tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur.
Ümumilikdə Şərqi Zəngəzur və Qarabağın “yaşıl” enerji potensialı (bura günəş, külək, su elektrik stansiyaları aiddir) 10 min meqavat gücündə qiymətləndirilir.
Eyni zamanda, Türkiyənin “Demirören Yatırım Holding A.Ş.” şirkəti, “Arges Enerji Team” MMC şirkəti və “Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti” (“AİŞ”) ASC arasında “Birgə iştirak müqaviləsi” imzalanmış və müqaviləyə əsasən Kəlbəcər və Laçın rayonlarında Həkəri və Tərtər çayları üzərində yerləşən 5 kiçik su elektrik stansiyasının bərpa edilərək istismara verilməsi nəzərdə tutulub.
Qubadlı, Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında günəş enerjisi layihələrinin icrası üçün texniki potensial mövcuddur və Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyi ilə BP şirkəti arasında Zəngilan, Cəbrayıl zonasında günəş elektrik stansiyasının tikintisi layihəsinin qiymətləndirilməsi və həyata keçirilməsi fəaliyyəti üzrə “İcra Müqaviləsi” imzalanmışdır.
Laçın və Kəlbəcər rayonlarının dağlıq ərazilərində külək enerjisinin texniki potensialının olması müəyyən edilmişdir. Bununla bağlı həmin ərazilərdə külək elektrik stansiyası layihəsinin reallaşdırılması planlaşdırılır.
Tərtərçay, Həkəri çayı və bu çayların qollarında hidroenerji potensialı mövcuddur. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə yerləşən su elektrik stansiyaların bərpası və yenidən qurulması çərçivəsində müvafiq tədbirlər həyata keçirilməkdədir.
“Qaşqaçay”, “Elbəydaş” və “Ağduzdağ” filiz yataqlarının öyrənilməsi, tədqiqi, kəşfiyyatı, işlənməsi və istismara verilməsi ilə bağlı (“Eti Bakır A.Ş.” və “Artvin Maden A.Ş.” şirkətləri ilə) müqavilələr imzalanmışdır.
Ağdam rayonunda yerləşən Şahbulaq Daş Karxanasının istismarına başlanılmış və hazırda istehsal olunmuş mişar daşları Zəngilan, Xocalı, Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarında həyata keçirilən layihələrdə istifadə olunur.
Füzuli rayonunda yerləşən Dövlətyarlı əhəngdaşı (mişar daşı) yatağı hərraca çıxarılmış və qalib şirkət müəyyən olunmuşdur. Eyni zamanda işğaldan azad edilmiş ərazilərdə digər yataqların da hərraca çıxarılması istiqamətində işlər aparılır.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulması, bərpası, dayanıqlı inkişafın və əhalinin yüksək səviyyəli həyat səviyyəsinin təmin olunması üçün zəruri infrastrukturun yaradılması çərçivəsində şəhər və kəndlərin, təhsil və səhiyyə obyektlərinin, hava limanlarının, bərpası və tikintisi istiqamətində işlər davam etdirilir, eyni zamanda müxtəlif yaşayış məntəqələri arasında, eləcə də bu məntəqələri ölkənin digər şəhər və rayonları ilə birləşdirən nəqliyyat infrastrukturu formalaşdırılır.
Hazırda işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bir sıra təhsil müəssisələri istifadəyə verilmiş, Füzuli, Zəngilan, Kəlbəcər, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan, Şuşa, Laçın, Ağdam rayonlarında təhsil müəssisələrinin tikinitisi işləri davam edir. Ölkəmizlə qarşılıqlı əməkdaşlıq və dostluq çərçivəsində bir sıra ölkələr tərəfindən işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpasına mənəvi dəstək göstərmək məqsədilə layihələr həyata keçirilir. Özbəkistan Respublikasının maliyyə vəsaiti hesabına Füzulidə Mirzə Uluqbəy adına 1 nömrəli tam orta məktəbi istifadəyə verilmişdir. Qazaxıstan Respublikasının “Bİ-İndustrial” şirkətinin maliyyə vəsaiti hesabına Füzuli şəhərində 600 şagird yerlik “Kurmanqazı adına Yaradıcılığın İnkişafı Mərkəzi”nin tikintisi həyata keçirilir.
Şuşa şəhəri, rayonun Malıbəyli, Kərkicahan, Daşaltı kəndlərinin, Zəngilan şəhəri, rayonun Alıbəyli, Zəngilan, Ağalı, Məmmədbəyli, Cahangirbəyli kəndlərinin, Laçın şəhəri, rayonun Sus, Zabux, Şalva, Qorçu, Güləbird kəndlərinin, Ağdam şəhəri, rayonun Kəngərli, Xıdırlı, Sarıcalı, Baş Qərvənd, Salahlı Kəngərli, Qiyaslı, Eyvazxanbəyli kəndlərimim, Füzuli şəhəri, rayonun Pirəhmədli, Dədəli, Qoçəhmədli, Qarğabazar, Cuvarlı, Dövlətyarlı kəndlərinin, Cəbrayıl şəhəri, rayonun Xudafərin qəsəbəsi, Soltanlı, Xorovlu, Şükürbəyli kəndlərinin, Kəlbəcər şəhəri, rayonun Zar, Zallar, Yanşaq kəndlərinin, Tərtər rayonun Suqovuşan qəsəbəsi, Talış kəndinin, Xocalı rayonunun Çanaqçı, Sığnaq kəndlərinin, Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi, Tuğ kəndinin, Qubadlı şəhəri, rayonun Mahruzlu, Zilanlı, Xanlıq kəndlərinin tikintisi istiqamətində işlər davam etdirilir. Yaradılmış infrastruktura uyğun olaraq 20.10.2023-cü il tarixinədək işğaldan azad olunmuş ərazilərə ümumilikdə 2800-dən çox əhali köçürülmüşdür.
Şuşa, Laçın, Ağdam, Qubadlı, Zəngilan, Cəbrayıl və Füzuli rayonlarında xəstəxanaların tikintisi işləri davam etdirilir.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə hazırda ümumi uzunluğu 2000 km-dən çox olan 19 avtomobil yolu layihəsi həyata keçirilir. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının (ICAO) bütün tələblərinə uyğun olaraq inşa edilən Füzuli Beynəlxalq Hava Limanı, Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı istifadəyə verilmiş və hazırda həmin tələblərə cavab verəcək Laçın Beynəlxalq Hava Limanının tikinti işləri davam etdirilir. Regionda nəqliyyat və logistik baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyan Bərdə – Ağdam və Horadiz – Ağbənd dəmir yolu xətlərinin layihələndirilməsi və tikintisi işləri həyata keçirilir.
